Familie-ervaringsdeskundige over de behoeften van naasten
Naasten moeten geholpen worden, is vaak de gedachte in de verslavingszorg,” zegt Joke van der Meulen. “Maar soms is bescheidenheid beter. Als je weinig aan de situatie kunt veranderen.” Van der Meulen is familie-ervaringsdeskundig adviseur in de zorg en het sociaal domein. Haar zoon heeft psychiatrische problemen en een verslaving. In haar keynote op de Landelijke Dag 2025 van Verslavingskunde Nederland vertelt ze over de behoeften van naasten. En ze geeft een verrassend simpele tip.
“De problemen van mijn zoon zijn begonnen toen hij 13 was. Met een verslaving word je niet geboren; hij heeft het opgezocht. Hij had er blijkbaar behoefte aan. En ik was erbij en heb het niet kunnen voorkomen. Het is moeilijk om te moeten leven met een kind wiens leven er zo uitziet als dat van hem.”
Contact met hem, niet met zijn verslaving
De problemen van haar zoon hadden ook invloed op haar rol als moeder. “Ik wil die moeder zijn die zonder oordeel klaarstaat voor haar kind. Maar dat kan niet. In de praktijk betekent dat dat hij bijvoorbeeld permanent geld aan mij zou vragen. Uiteindelijk help ik hem daar niet mee.”
Vooralsnog betekent dat dat Van der Meulen en haar zoon geen gezond contact hebben. “Dat blijft een worsteling. Ik wil contact met hem, maar niet met zijn verslaving.”
Van der Meulen is inmiddels expert in de aanpak van verward gedrag met familie-ervaring. Ook zet ze haar ervaring in als familie-ervaringsdeskundig adviseur in de (forensische) ggz, verslavingszorg en het sociaal domein, en als Associate member van Movisie.
Helpen helpt niet altijd (maar iets anders wel)
Helpen helpt niet altijd
Binnen verslavingzorg is relatief veel aandacht voor de naasten: naasten moeten ook geholpen worden, is de gedachte. Dat zou de cliënt zelf ook helpen. “Een logische en niet onware bewering,” zegt Van der Meulen. “Toch vind ik het lastig als er zo naar gekeken wordt. Bij mij versterkt dat het beeld dat ik ‘schuldig’ ben. En dat ik iets niet goed doe zolang de verslaving in stand blijft.”
Van der Meulen herkent het willen helpen overigens wel. “Ik heb dezelfde neiging bij mijn zoon: helpen, problemen oplossen. Maar helpen helpt niet altijd. Soms is bescheidenheid beter. Mijn situatie is nu eenmaal complex.”
Ingewikkeld rouwproces
Wat dus níet helpt, zijn adviezen te kort door de bocht. ‘Je moet gewoon afscheid nemen’, of ‘je moet gewoon een grens trekken’. Van der Meulen: “Zo simpel is het helaas niet. Nee, realiseer je als zorgprofessional dat ik door een rouwproces ga. Een complex rouwproces: ik rouw om iets dat blijft bestaan. Ik moet afstand nemen van de verslaving, maar wil geen afstand nemen van mijn zoon.”
Het ís ook ingewikkeld: erken de complexiteit
“Het meest helpt het als hulpverleners naast mij gaan staan en zeggen: het ís ook ingewikkeld en pijnlijk. Dat is erkenning voor de complexiteit. Zeggen dat ik me niet schuldig hoef te voelen, ontkent mijn gevoel.”
De familie-ervaringsdeskundig adviseur trekt een parallel met haar zoon: “Net zoals ik zijn verslaving niet kan oplossen, kan een hulpverlener of andere professional mijn situatie ook niet oplossen.”
Drie behoeften van naasten
Naasten van mensen met een verslaving hebben altijd drie dingen nodig, in meer of mindere mate, stelt ze.
- Steun en erkenning van eigen gevoel en het proces dat diegene doormaakt;
- Kennis van verslaving;
- Er wordt geluisterd en de informatie wordt serieus genomen.
“Die drie behoeften wisselen elkaar af. Voor iedereen is iets anders belangrijk. Sommigen willen eerst meer bij het zorgproces betrokken worden voordat ze meer naar zichzelf kunnen en durven kijken,” licht Van der Meulen toe.
Haar belangrijkste tip? “Probeer erachter te komen wat de naaste die voor je zit nodig heeft. Leer ons kennen.”
In de keynote ‘Naasten: hun strijd en hun behoeften’ zoomt Joke vanuit haar eigen en vanuit collectieve ervaringskennis in op de naasten: wat is hun innerlijke strijd en wat zijn de behoeften? Wat kunnen hulpverleners en andere professionals hierin betekenen? Van der Meulen komt met een verrassend simpele tip als vertrekpunt voor deze soms als complex ervaren materie. Meld je hier aan voor de Landelijke Dag 2025 van Verslavingskunde Nederland.
